Rozpoznawanie chmur i meteorów - 3

Cirrus
Cirrocumulus
Cirrostratus
Altocumulus
Altostratus
Nimbostratus
Stratocumulus
Stratus
Cumulus
Cumulonimbus
Chmury orograficzne
Chmury szczególne
Meteory
Definicje

Chmury orograficzne

W strumieniu powietrza przepływającym nad wzniesieniem, górą lub grzbietem górskim mogą występować chmury orograficzne poniżej poziomu wierzchołka przeszkody, na jego poziomie lub powyżej. Wygląd tych chmur może się różnić od zwykłego wyglądu każdego z dziesięciu rodzajów chmur, jednakże chmury orograficzne są zawsze zaliczane do któregoś z tych rodzajów. Najbardziej pospolite chmury orograficzne należą do rodzajów Altostratus, Stratocumulus i Cumulus.

Budowa fizyczna chmury orograficznej jest na ogół podobna do budowy chmur tego rodzaju, do którego powinna być zaliczana.

Chmura orograficzna, będąc zależną od rzeźby terenu, jeżeli w ogóle się porusza, to na ogół bardzo wolno, chociaż wiatr na poziomie chmury może być silny. W pewnych przypadkach prędkość tego wiatru ujawnia się w szczegółach budowę samej chmury, jak np. przez oddzielne człony, które poruszają się od jednego do drugiego końca chmury.

Chmury orograficzne mogą przybierać bardzo różne kształty. W przypadku pojedynczej góry, chmury orograficzne mają często kształt kołnierza otaczającego górę lub czapy okrywającej wierzchołek. Zarówno kołnierz, jak i czapa są wyraźnie symetryczne. Chmury te dają nieznaczne opady lub też nie dają opadów.

Wydłużone wzgórza lub góry mogą powodować tworzenie się po ich stronie powietrznej chmur opadowych o dużej rozciągłości. Chmury tego rodzaju wieńczą grzbiet i zanikają zaraz za nim. Obserwowane od strony zawietrznej chmury te są często podobne do ławicy.

Przy silnym wietrze, chmury orograficzne mogą się tworzyć w pobliżu wierzchołka unosząc się w powietrzu po stronie zawietrznej góry. Nie należy mylić chmur tego typu ze śniegiem zwiewanym z grzbietu górskiego lub wierzchołka.

Dość często pojedyncza chmura lub zespół kilku chmur orograficznych, zazwyczaj w postaci soczewek lub migdałów, zjawia się nad wzgórzem lub górą, czasami nieco po stronie podwietrznej lub zawietrznej.

Łańcuchy górskie lub nawet stosunkowo małe podłużne wzniesienia na obszarach nizinnych mogą powodować w strumieniu powietrza przepływającego nad nimi powstawanie fal stacjonarnych. Gdy powietrze jest dostatecznie wilgotne, w grzbietach fal mogą powstawać chmury orograficzne i wówczas jest możliwe obserwowanie jednej chmury nad wierzchołkiem gór lub nieco po stronie podwietrznej i jednej lub kilku innych po stronie zawietrznej. W tym ostatnim przypadku chmury występują w regularnych odstępach co kilka kilometrów. Chmury falowe mogą również występować jednocześnie na różnych poziomach. Falom występującym po stronie zawietrznej towarzyszą czasami w niższych warstwach duże stacjonarne wiry o poziomych osiach. W górnej części tych wirów może się tworzyć jakby bariera chmur (chmury rotorowe).

Chmury szczególne

1. Obłoki iryzujące

Obłoki iryzujące są podobne do chmur Cirrus lub Altostratus lenticularis. Wykazują one bardzo znaczną iryzację, podobnie jak masa perłowa; najbardziej lśniące barwy są obserwowane wówczas, gdy tarcza słoneczna znajduje się kilka stopni poniżej horyzontu.

Fizyczna budowa obłoków iryzujących jest dotychczas nie znana; przypuszcza się, że mogą się one składać z drobniutkich kropelek wody lub kulistych cząstek lodu.

Obłoki iryzujące są rzadkim zjawiskiem. Były one obserwowane głównie w Szkocji i Skandynawii, ale również donoszono o ich pojawianiu się we Francji i na Alasce. Pomiary wykazały, że obłoki iryzujące obserwowane nad południową Norwegią występowały na wysokościach od 21 do 30 km.

2. Nocne obłoki świecące.

Nocne obłoki świecące są podobne do cienkiej chmury Cirrus, ale zwykle mają barwę niebieskawą lub srebrzystą, a czasami pomarańczową do czerwonej; dzięki temu odcinają się na tle ciemnego nocnego nieba.

Fizyczna budowa nocnych obłoków świecących jest dotychczas nie znana, ale są pewne powody do przypuszczania, że składają się one z bardzo drobnego pyłu kosmicznego.

Nocne obłoki świecące obserwowano bardzo rzadko, w północnej części strefy umiarkowanych szerokości geograficznych półkuli północnej i tylko w okresie letnim, gdy słońce znajdowało się 5 do 13 stopni poniżej horyzontu. Pomiary wykazały, że wysokości ich występowania są 75 do 90 km.

3. Smugi kondensacyjne

Smugi kondensacyjne są to chmury, które powstają za samolotem, gdy powietrze na poziomie lotu posiada dostatecznie niską temperaturę i wilgotność. W chwili tworzenia się mają one wygląd lśniąco białych smug, wkrótce jednak przyjmują wygląd nabrzmiałych wisiorków podobnych do odwróconych grzybów. Często są one krótkotrwałe, ale mogą też utrzymywać się w ciągu kilku godzin, szczególnie wtedy, gdy występują chmury Cirrus lub Cirrostratus. Trwałe smugi stopniowo rozpościerają się, tworząc często duże ławice puszystych lub włóknistych chmuro wyglądzie chmur Cirrus albo ławic chmur Cirrocumulus lub Cirrostratus. Czasami odróżnienie starych smug kondensacyjnych od wymienionych chmur staje się niemożliwe.

Smugi kondensacyjne mogą powodować zjawisko halo o wyjątkowo czystych barwach.

Głównym czynnikiem powodującym tworzenie się smug kondensacyjnych jest ochłodzenie gazów spalinowych, które posiadają dużą zawartość pary wodnej w wyniku spalania się materiałów pędnych. Krótkotrwały typ smug kondensacyjnych powstaje czasami w wyniku rozprężania się powietrza w wirach powstających u końców śmigieł lub skrzydeł.

4. Chmury wywołane pożarami

Przy dużych pożarach (np. pożarach leśnych lub zbiorników benzynowych) produkty spalania przybierają często wygląd gęstej chmury konwekcyjnej, wyróżniającej się od tej ostatniej szybkością swojego rozwoju i ciemną barwą. Produkty spalania, pochodzące od dużych pożarów stepów tropikalnych lub pożarów leśnych, mogą być przenoszone z wiatrem na duże odległości i wtedy mogą przybierać wygląd cienkich warstwowych zasłon, które czasami nadają Słońcu lub Księżycowi niebieskie zabarwienie.

5. Chmury wywołane wybuchami wulkanów

Chmury powstałe przy wybuchach wulkanicznych wyglądają w ogóle jak silnie rozwinięte chmury kłębiaste z gwałtownie wzrastającymi wypukłościami. Mogą one rozpościerać się na dużych wysokościach nad rozległymi obszarami. W takim przypadku niebo przybiera szczególną barwę, która może się utrzymywać w ciągu kilku tygodni. Chmury wywołane wybuchami wulkanów są złożone głównie z cząstek pyłu lub innych stałych cząsteczek o różnych wymiarach. Pewne części mogą się jednak składać prawie całkowicie z kropelek wody i mogą dawać opad.

Tekst opracowany w oparciu o materiały Światowej Organizacji Meteorologicznej oraz Instytutu Meteorologii i Gospodarki Wodnej - udostępniony przez prof. IMGW, dr hab. Mirosława Miętusa.

Atlas chmur- Strona główna | Atlas chmur-Index