Rozpoznawanie chmur i meteorów - 5

Cirrus
Cirrocumulus
Cirrostratus
Altocumulus
Altostratus
Nimbostratus
Stratocumulus
Stratus
Cumulus
Cumulonimbus
Chmury orograficzne
Chmury szczególne
Meteory
Definicje

I. Definicje

1. Wysokość względna, wysokość bezwzględna, rozciągłość pionowa

Wyznaczenie poziomu, na którym występują poszczególne części chmur, jest często bardzo istotne. Dla określenia takiego poziomu mogą być użyte dwa pojęcia: “wysokość względna” i “wysokość bezwzględna”.

Wysokość względna jakiegoś punktu, np. punktu na podstawie chmury lub wierzchołku chmury, jest to odległość poziomu tego punktu od poziomu miejsca obserwacji, które może znajdować się na pagórku lub górze.

Wysokość bezwzględna jakiegoś punktu, np. wysokość punktu na podstawie lub wierzchołku chmury jest to odległość od średniego poziomu morza do poziomu tego punktu.

Rozciągłość pionowa chmury jest to odległość pomiędzy poziomem jej podstawy i poziomem jej wierzchołka

2. Piętra

Z obserwacji wynika, że chmury na ogół występują w następujących przedziałach wysokości: od średniego poziomu morza do 18 km w szerokościach międzyzwrotnikowych, do 13 km w średnich szerokościach geograficznych i do 8 km nad obszarami polarnymi. Część atmosfery, w której zwykle obserwuje się chmury, została zgodnie z umową podzielona w kierunku pionowym na trzy “piętra”: wysokie, średnie i niskie. Każde piętro jest określone przez przedział wysokości, na których pewne rodzaje chmur występują najczęściej. Rodzajami tymi są:

1. Chmury Cirrus, Cirrocumulus i Cirrostratus dla wysokiego piętra (Chmury wysokie);

2. Chmury Altocumulus dla średniego piętra (chmury średnie);

3. Chmury Stratocumulus i Stratus dla niskiego piętra (chmury niskie).

Piętra zachodzą na siebie i ich granice zmieniają się w zależności od szerokości geograficznej. Przybliżone granice pięter są następujące: 

W stosunku do nie wymienionych powyżej rodzajów chmur można zauważyć co następuje:

1. Chmura Altostratus znajduje się zwykle w średnim piętrze, często jednak sięga wyżej;

2. Chmura Nimbostratus znajduje się prawie zawsze w średnim piętrze, zwykle jednak przenika w inne piętra

3. Chmury Cumulus i Cumulonimbus mają zazwyczaj podstawy w niskim piętrze, ale ich pionowa rozciągłość często jest tak duża, że wierzchołki ich mogą sięgać średniego i wysokiego piętra.

Gdy znana jest wysokość danej chmury, pojęcia pięter mogą pomóc obserwatorowi przy rozpoznaniu tej chmury. Wybór rodzaju chmur powinien być dokonany spośród tych rodzajów, które zwykle znajdują się w piętrze odpowiadającym jej wysokości.

II. Warunki obserwacji przyjęte przy definiowaniu chmur

Podane w tym atlasie definicje chmur, jeżeli nie podano innych wskazówek, odnoszą się do obserwacji wykonywanych w następujących warunkach:

• Obserwator znajduje się na powierzchni ziemi: na lądzie w obszarach równinnych lub też na morzu;

• Powietrze jest przezroczyste, widzialność nie jest osłabiona przez takie zjawiska jak mgła, zmętnienie, pył, dym itp.

• Słońce znajduje się dostatecznie wysoko, aby jasność i zabarwienie chmur było normalne;

• Chmury znajdują się tak wysoko nad horyzontem, że można nie uwzględniać wpływu

• perspektywy.

Często konieczne jest dostosowanie tych definicji do innych warunków obserwacji. W wielu przypadkach może to być łatwo dokonane: np. w nocy, gdy Księżyc jest bliski pełni, może on spełniać podobną rolę jak Słońce, odnośnie oświetlenia chmur.

Gatunki chmur

Gatunki chmur

Poniżej podane są definicje poszczególnych gatunków chmur. Wymienione są również rodzaje chmur, w przypadku których zazwyczaj występują te gatunki.

Fibratus Oddzielne chmury lub cienka zasłona, składająca się z prawie prostoliniowych albo mniej lub bardziej nieregularnie zakrzywionych włókien, które jednak nie są zakończone haczykami lub kłaczkami. Określenie to odnosi się głównie do chmur Cirrus lub Cirrostratus.

Uncinus Chmury Cirrus, często w kształcie przecinka, zakończonego u wierzchołka haczykiem lub kłaczkiem, którego górna część nie posiada wypukłości o zaokrąglonych kształtach.

Spissatus Chmury Cirrus na tyle gęste optycznie, że mają wygląd szarawy, gdy są obserwowane w kierunku Słońca.

Castellanus Chmury, które w górnej części przynajmniej miejscami wykazują wypukłości w postaci wieżyczek, nadającym tym chmurom na ogół wygląd ząbkowany. Wieżyczki te, z których część ma większą wysokość niż szerokość, posiadają wspólną podstawę i wydają się ułożone wzdłuż pewnych linii. Wieżyczkowaty charakter chmur castellanus jest szczególnie dobrze widoczny, gdy są one obserwowane z boku. Określenie to odnosi się do chmur Cirrus, Cirrocumulus, Altocumulus i Stratocumulus.

Floccus Gatunek, w którym każdy człon chmury jest małym kłębiastym kłaczkiem; dolna część kłaczka mniej lub bardziej postrzępiona i często towarzyszy jej virga. Określenie to odnosi się do chmur Cirrus, Cirrocumulus i Altocumulus.

Stratiformis Chmury rozpostarte w postaci rozległego poziomego płata lub warstwy. Określenie to odnosi się do chmur Altocumulus, Stratocumulus i w pewnych przypadkach Cirrocumulus.

Nebulosus Chmura w postaci mglistej zasłony lub warstwy, nie wykazującej wyraźnych szczegółów. Określenie to odnosi się do chmur Cirrostratus i Stratus.

Lenticularis Chmury w kształcie soczewek lub migdałów, często bardzo wydłużone i zwykle o wyraźnych zarysach; niekiedy iryzujące. Chmury te występują najczęściej w układach chmur pochodzenia orograficznego, ale mogą być również obserwowane nad obszarami bez wyraźnej orografii. Określenie to odnosi się głównie do chmur Cirrocumulus, Altocumulus i Stratocumulus.

Fractus Chmury o nieregularnych kształtach i wyraźnie postrzępionym wyglądzie. Określenie to odnosi się tylko do chmur Stratus i Cumulus.

Humilis Chmury Cumulus o małej rozciągłości pionowej, zwykle jak gdyby spłaszczone.

Mediocris Chmury Cumulus o umiarkowanej rozciągłości pionowej, których wierzchołki wykazują niewielkie wypukłości.

Congestus Chmury Cumulus, wyraźnie rosnące, przeważnie o dużej rozciągłości pionowej; ich górna pączkująca część często posiada wygląd kalafiora.

Calvus Chmura Cumulonimbus, w górnej części której przynajmniej pewne wypukłości zaczynają zatracać zarysy chmur kłębiastych, lecz nigdzie nie wykazują jeszcze cech chmur pierzastych. Wypukłości i części pączkujące wykazują tendencję do utworzenia białego masywu o mniej lub bardziej pionowym prążkowaniu.

Capillatus Chmura Cumulonimbus, ktorej pewne części głównie szczytowe, są wyraźnie pierzaste, o budowie włóknistej lub prążkowanej i często posiadają kształt kowadła, pióropusza albo zwichrzonej czupryny. Chmurze Cumulonimbus capillatus zwykle towarzyszy opad przelotny lub burza, niejednokrotnie z wiatrem szkwałowym, a czasem z gradem. Chmura ta powoduje często występowanie bardzo wyraźnego virga.

Odmiany chmur

Odmiany

Poniżej podane są definicje ustalonych odmian chmur. Odmiany intortus, vertebratus, undulatus, radiatus, lacunosus i duplicatus dotyczą uporządkowania członów chmur; odmiany translucidus, perlucidus i opacus dotyczą stopnia przepuszczania światła przez chmury. Podane są również rodzaje chmur, w przypadku których spotyka się dane odmiany.

Intortus Chmury Cirrus, których włókna są nieregularnie powyginane i sprawiają wrażenie poplątanych chaotycznie.

Vertebratus Chmury, których części składowe są ułożone w sposób przypominający żebra, kręgosłup lub szkielet ryby. Określenie to odnosi się głównie do chmur Cirrus.

Undulatus Chmury w postaci sfalowanych ławic, płatów lub warstw. Sfalowania te mogą być obserwowane w dość jednolitych warstwach chmur bądź w chmurach złożonych z członów, rozdzielonych lub połączonych ze sobą. Niekiedy widoczne są dwa kierunki sfalowania. Określenie to odnosi się głównie do chmur Cirrocumulus, Cirrostratus, Altostratus, Stratocumulus i Stratus.

Radiatus Chmury wykazujące szerokie, równoległe pasma albo ułożone w równoległe pasma, które wskutek perspektywy pozornie zbiegają się do jednego punktu horyzontu lub też do dwóch przeciwległych punktów w przypadku, gdy pasma przecinają całe niebo. Punkty zbieżności nazywają się “punktami radiacji”. Określenie to stosuje się głównie do chmur Cirrus, Altocumulus, Stratocumulus i Cumulus.

Lacunosus Ławice, płaty lub warstwy chmur, zwykle dość cienkie, charakteryzujące się obecnością mniej lub bardziej regularnie rozłożonych zaokrąglonych otworów, z których wiele ma brzegi postrzępione. Człony chmur i otwory są ułożone często w taki sposób, że wyglądem przypominają sieć lub plaster miodu. Określenie to odnosi się głównie do chmur Cirrocumulus i Altocumulus, może również stosować się do chmur Stratocumulus, jednak bardzo rzadko.

Duplicatus Ławice, płaty lub warstwy chmur, ułożone jedna nad drugą na nieco różnych poziomach, niekiedy częściowo połączone ze sobą. Określenie to odnosi się głównie do chmur Cirrus, Cirrostratus, Altocumulus, Altostratus i Stratocumulus.

Perlucidus Rozległa ławica, płat lub warstwa chmur o wyraźnych, czasami bardzo małych przerwach między ich członami. Przez te przerwy są widoczne Słońce, Księżyc, błękit nieba lub wyżej położone chmury. Określenie to odnosi się do chmur Altocumulus i Stratocumulus.

Opacus Rozległa ławica, płaty lub warstwa chmur, których większa część jest na tyle nieprzeświecająca, że całkowicie zasłania Księżyc lub Słońce. Określenie to odnosi się do chmur Altocumulus, Altostratus, Stratocumulus i Stratus.

Zjawiska i chmury towarzyszące

Zjawiska szczególne i chmury towarzyszące

Poniżej podane są definicje zjawisk szczególnych i chmur towarzyszących. Wymienione są również rodzaje chmur, w przypadku występowania których, dane zjawiska szczególne lub chmury towarzyszące zwykle są obserwowane.

1. Zjawiska szczególne

Incus Górna część chmury Cumulonimbus, rozpostarta w kształcie kowadła o gładkim, włóknistym lub prążkowanym wyglądzie.

Mamma Wypukłości zwisające z dolnej powierzchni chmury w kształcie wymion. Mamma występuje przeważnie w przypadku chmur Cirrus, Cirrocumulus, Altocumulus, Altostratus, Stratocumulus i Cumulonimbus.

Virga Pionowe lub ukośne smugi opadu, które wychodzą z dolnej powierzchni chmury i nie dosięgają ziemi. Virga występuje przeważnie w przypadku chmur Cirrocumulus, Altocumulus, Altostratus, Nimbostratus, Stratocumulus, Cumulus i Cumulonimbus.

Praecipitatio Opad (deszcz, mżawka, śnieg, ziarna lodowe, grad itp.) padający z chmury i dochodząc do powierzchni ziemi. Praecipitatio spotyka się przeważnie w przypadku chmur Altostratus, Nimbostratus, Stratocumulus, Stratus, Cumulus i Cumulonimbus.

Arcus Gęsty, poziomy wał o mniej lub bardziej postrzępionych brzegach, znajdujący się na czole dolnych części niektórych chmur i przy dużej długości przyjmujący wygląd ciemnego groźnego łuku. Arcus występuje w przypadku chmur Cumulunimbus, rzadziej Cumulus.

Tuba Kolumna lub lej, wyrastające z podstawy chmur. Zjawisko to wskazuje na istnienie mniej lub bardziej silnego wiru. Tuba występuje w przypadku chmur Cumulonimbus i rzadziej Cumulus.

2. Chmury towarzyszące

Pileus Chmura towarzysząca o małej rozciągłości poziomej w kształcie czapki lub czepka. Chmura ta występuje nad wierzchołkiem chmury o budowie kłębiastej lub przylega do wierzchołka, który ją niejednokrotnie przebija. Stosunkowo często można obserwować kilka chmur pileus jedna nad drugą. Pileus występuje głównie w przypadku chmur Cumulus i Cumulonimbus.

Velum Zasłona o dużej rozciągłości poziomej, znajdująca się tuż nad wierzchołkami jednej lub kilku chmur o budowie kłębiastej, albo też przylegająca do ich górnej części. Chmury te często ją przebijają. Velum występuje głównie w przypadku chmur Cumulus i Cumulonimbus.

Pannus Strzępy chmur, niekiedy tworzące ciągłą warstwę, znajdującą się poniżej innej chmury, a czasami przylegające do niej. Pannus występuje przeważnie w przypadku chmur Altostratus, Nimbostratus, Cumulus i Cumulonimbus.

Tekst opracowany w oparciu o materiały Światowej Organizacji Meteorologicznej oraz Instytutu Meteorologii i Gospodarki Wodnej - udostępniony przez prof. IMGW, dr hab. Mirosława Miętusa.

Atlas chmur- Strona główna | Atlas chmur-Index